Powiat Żyrardowski

  Wiek XX przyniósł wiele dramatycznych wydarzeń. Szczególnie tragiczny był okres II wojny światowej: terror okupantów niemieckich względem całego społeczeństwa polskiego i hitlerowska zbrodnicza eksterminacja ludności żydowskiej.

            Wydarzenia II wojny światowej, okupacja ziem polskich przez Niemców oraz zmiana ustroju kraju po 1945 roku wpłynęły na zupełne przekształcenie dawnych stosunków społecznych, demograficznych, obyczajowych. Władze komunistyczne przeprowadziły reformę rolną i upaństwowiły zakłady przemysłowe: zniknęły ziemiańskie majątki i prywatne przedsiębiorstwa. Pozostały jednak dowody dawnej świetności po rodach Radziejowskich, Krasińskich, Łubieńskich, Sobańskich, ślady po nowatorskich osiągnięciach przemysłowców Karola Augusta Dittricha i Karola Hiellego, prace malarzy Józefa Chełmońskiego czy Józefa Rapackiego

            Powiat żyrardowski był także kolebką wieloetniczności i wielokulturowości regionu - koloniści i pracownicy fabryki żyrardowskiej przybyli m. in. z Niemiec, Austrii i Czech, mieszkający tu przez stulecia Żydzi, a także rosyjscy urzędnicy i wojskowi. W przeszłości w polskich miastach i osadach Mazowsza współistniały obok kościołów katolickich – bożnice, świątynie ewangelickie, cerkwie.

            O charakterze i tempie rozwoju Ziemi Żyrardowskiej zdecydowała najstarsza w Królestwie Polskim droga żelazna - kolej warszawsko-wiedeńska, zbudowana w latach czterdziestych XIX wieku. Przy torach tej kolei istniała już wtedy fabryka lniarska i osada przemysłowa – obecne miasto Żyrardów. Okres największego rozwoju i rozbudowy miejscowości przypada na drugą połowę XIX wieku. Fabryka była wówczas największym i najnowocześniejszym zakładem lniarskim w Europie. Wokół fabryki zbudowano wielki kompleks urbanistyczny: osiedle domów robotniczych, wille dla dyrektorów i kadry kierowniczej, budynki użyteczności publicznej – kościoły, szkoły, przedszkole, szpital, dom kultury. Zrealizowano modelowy projekt idealnego miasta przemysłowego. Dawna osada fabryczna przetrwała do naszych czasów i jest obecnie rewitalizowana.

            W regionie są też liczne miejscowości letniskowe i wypoczynkowe. Już na przełomie XIX i XX wieku wzrosło zainteresowanie walorami klimatycznymi i urokiem leśnych okolic regionów wokół Warszawy. Sprzyjała temu stosunkowo dobra sytuacja ekonomiczna mieszczaństwa i burżuazji warszawskiej, zachęty ówczesnych lekarzy wskazujących na zbawienne skutki leczenia klimatycznego, a także udogodnienia komunikacyjne – możliwość dojazdu na miejsce koleją.

        W miejscowej tradycji i legendzie żywe są dawne opowieści, m. in. o polskim królu Janie III Sobieskim (1674-1696), wybitnym wodzu i polityku. W 1683 roku o pomoc i ratunek przed wojskami tureckimi błagał Jana III austriacki cesarz Leopold I i ówczesny papież Innocenty XI. Na te wezwania Sobieski pospieszył pod Wiedeń, objął naczelne dowództwo nad wojskami stron sprzymierzonych i – przeforsowawszy swój plan strategiczny – 12 września 1683 roku odniósł świetne zwycięstwo. Tak zwana odsiecz wiedeńska odbiła się głośnym echem w całym ówczesnym świecie.